Fellini zei ooit: “Een andere taal is een andere visie op het leven.” Maar zelfs als je dezelfde taal spreekt kun je toch iets heel anders verstaan. Daarover gaat deze blog.
Ik was zaterdag 5 januari te gast op de nieuwjaarsreceptie van de gemeente Schiedam. Het thema van die bijeenkomst was taal.
De burgemeester besteedde in zijn speech aandacht aan het belang van taal en de rol die de gemeente, de bibliotheek en andere organisaties daarbij kunnen spelen.
Ook gaf de nieuwe stadsdichter blijk van een mooi staaltje dichtkunst over onze prachtige stad. Deze focus op alle facetten van het spreken van de taal van de stad en haar inwoners, zette me aan het denken.
Verstaan we elkaar?
Ik begeleid regelmatig bijeenkomsten. Als we dan met aanwezigen praten over het centrale thema, blijkt dat dezelfde woorden door verschillende mensen vaak heel anders begrepen worden. Ieder kijkt naar woorden, problemen, vragen vanuit zijn eigen context.
Een woningcoöperatie verstaat onder ‘uitverhuizen’ vaak iets anders dan een huurder;
Een zorgverzekeraar heeft vaak een ander beeld van ‘eigen bijdrage’ dan haar cliënten;
En onlangs mocht ik nog ervaren dat ‘wateroverlast’ voor een gemeente echt iets wezenlijks anders is, dan wateroverlast zoals buurtbewoners dat zien.
Mijn punt: uiteraard is het belangrijk om taalvaardig te zijn en als boodschapper rekening te houden met de verschillende taalniveaus van mensen en om daaraan te werken. Maar naast aandacht voor taalniveaus is aandacht voor luistervaardigheid en het rekening houden hiermee, volgens mij even belangrijk.
Zelfs al spreken we dezelfde taal en zijn we redelijk ‘geletterd’, dan nog verstaan we niet altijd hetzelfde.
Creatief met woord én beeld
Naast het belang van puur taalbegrip en het elkaar daarnaast echt verstaan door actief te luisteren, is er nog iets dat ik graag zou toevoegen, omdat het vaak vergeten wordt.
Wanneer je merkt dat je bij het overbrengen van je boodschap te maken hebt met verschillende taalniveaus, speelt creativiteit ook een rol.
Natuurlijk is het belangrijk begrijpelijk te schrijven. Maar nog meer dan het denken vanuit het probleem (niet iedereen is even taalvaardig), geloof ik in het denken in oplossingen.
Op de lange termijn is werken aan taalvaardigheid enerzijds en helder taalgebruik door de verzender anderzijds zeker belangrijk. Maar wat misschien nog veel belangrijker is, is dat de partij die communiceert zich erin verdiept op welke manier de boodschap het beste verstaan wordt.
Ooit werkte ik voor een wijkontwikkelingsmaatschappij in Dordrecht. In een wijk met meer dan 80 verschillende nationaliteiten. Aanvankelijk stond men op het standpunt dat brieven in ‘gewoon Nederlands’ aan huurders geschreven worden en dat zij hulp konden krijgen met het begrijpen van de inhoud en met het zich eigen maken van de Nederlandse taal. Maar als je weet dat mensen NU geïnformeerd dienen te zijn over wat hen over een half jaar te wachten staat, dan is eenvoudiger taalgebruik of werken aan taalvaardigheid alléén niet voldoende.
Wat de woningcorporatie indertijd wilde, was dat inwoners begrepen wat er ging gebeuren (sloop) en wat huurders voor actie konden ondernemen.
Natuurlijk is het goed om dan te focussen op taal (het communicatieprobleem) maar het is mijns inziens op zo’n moment veel effectiever om te focussen op de oplossing, namelijk zorgen dat de boodschap overkomt!
In samenwerking met buurtwerk stonden we met een bakfiets op schoolpleinen om ouders tekeningen te laten zien en uitleg te geven (Weet je nog Peter, Daniëlle en Martine?)
We voegden – ondanks dat het niet ‘het beleid’ was – in verschillende talen kort in de onderwerpregel van brieven de vereiste actie toe. We vroegen bewoners naar kantoor te komen voor een mondelinge uitleg, we planden met collega’s huisbezoeken in en we voegden foto’s en symbooltekeningen toe, om te zorgen dat de boodschap op zoveel mogelijk manieren aan zou kunnen komen. Tegenwoordig (gut, ik word oud) kun je ook nog linkjes toevoegen naar een mondelinge uitleg op YouTube, je kunt alle multi-mediale kanalen gebruiken die je maar wilt…Begrijp me niet verkeerd, ik juich het initiatief van gemeente Schiedam toe, ik houd daarnaast van alle vrijwilligers en organisaties die zich inzetten om enerzijds de taalvaardigheid van mensen te verbeteren en anderzijds te zorgen dat we met elkaar in ‘klare taal’ communiceren. Ik werk er zelf ook graag aan mee. Maar op de korte termijn zou ik daarnaast ook willen pleiten voor meer diversiteit en creativiteit in communicatie.
Een beeld zegt vaak meer dan duizend woorden
Zodra iemand doof of slechthorend is, maken we indien mogelijk gebruik van gebarentaal of symbooltaal. Op websites voegen we tags en praatmodules toe voor slechtzienden. Waarom ook voor iedereen niet wat vaker gebruik van beeldtaal? Van linkjes naar (social) media met extra mondelinge uitleg, tot het afbeelden van universele symbolen. Van het toevoegen van impressies tot het gebruiken van programma’s als Go Animate.
Bij (semi-)overheidsorganisaties merk ik vaak dat het excuus voor moeilijke taal de juridische factor is en dat begrijpelijk juridische schrijven nu eenmaal niet eenvoudig is of mag. Als dat zo is, waarom dan niet in juridische brieven een link naar een filmpje waarin in Jip en Janneke taal nog eens duidelijk aan diverse doelgroepen uitgelegd wat de kernboodschap is, wat er van de lezer verwacht wordt, wat ‘we’ in een brief of email vragen van de ontvanger. Of waarom geen tekening toevoegen?
We leven in een maatschappij, met zoveel multimediale mogelijkheden, maar tegelijkertijd gebruiken we vaak maar één traditionele manier om te communiceren al het om ‘officiële’ berichten gaat. Zelf als iemand die goed is met taal, zou ik wat meer verwijzing naar online ’tutorials’ in brieven door de belastingdienst over hoe ik mijn formulieren dien in vullen, veel meer geholpen zijn dan uitgebreide beschrijvingen. Ja, het ís belangrijk om brieven en brochure‘s helder te maken met simpele taal gebruik voor iedereen. Maar als je effectief gebruik maakt van de diversiteit aan middelen die tot onze beschikking staat, wordt het een stuk makkelijker om elkaar echt te verstaan.
Vaak zeggen we dan ‘maar dat is dubbel’. Een brief en dan ook nog een filmpje of een instructie beschikbaar stellen. So what? Een slechthorende kan misschien ook wel liplezen, maar een tolk er extra bij, is vaak nog wel fijn voor het juiste taalbegrip. Een zelfde vergelijking gaat op voor moeilijk lezenden.
Mijns inziens kan het vaker, beter en creatiever gebruik van ‘beeldtaal’ het leven van veel mensen (niet alleen laaggeletterden, ik worstelde zelf onlangs nog met ambtelijke een brief ) een stuk gemakkelijker maken.
Eén helder beeld zegt immers nog altijd meer dan duizend woorden.
Creatieve groet,
Stefanie Couwenberg
www.denkbdl.nl
